ورجاوند، پرويز. سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین. تهران: نشر نی، ١٣٧۷، ٣ جلد، ٢٣٥٥ص.
Varjavand, Parviz. Sima-yi Tarikh va Farhang-i Qazvin. Tehran: Nashr-i Nay, 1998-1999, 3 cilt, 2355 s.
ÖZET
Kazvin’in Tarihi ve Kültürü
سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین
Parviz Varjavand bu kitapta hem Kazvin şehrinin hem de Kazvin kültürünün gelişiminin eksiksiz bir resmini çizmeye çalışmıştır. Üç ciltten oluşan bu serinin ilk cildi Kazvin’in coğrafyasını, tarihini ve çevresini ele almaktadır. İkinci cilt Kazvin’de yaşayanların sanatı, popüler kültürü ve dili üzerine odaklanmaktadır. Üçüncü cilt Kazvin’in aile yapısının yanı sıra diğer ekonomik ve siyasi kurumları kapsamaktadır. Varjavand, arkeoloji ve tarihsel binalar ile anıtların teşhis edilmesi alanlarındaki uzmanlığına dayanarak, “Kazvin’in Mimarisi ve Kent Peyzajı” başlıklı dördüncü bir cildi daha yayımlamayı planlamıştır. Varjavand’a göre, bu, serinin son cildi olacaktı. Fakat görünen o ki, dördüncü cildi yayınlama şansını asla yakalayamamıştır.
Çalışma, toplamda yirmi yedi farklı bölümden oluşmaktadır. Başlangıçta kitap, su kıtlığını ve bunun kültürel sonuçlarını irdelemektedir. Devamında çağdaş dönemlere kadarki Kazvin tarihini ele alan kitap özellikle Safevî dönemi üzerinde durmaktadır. Varjavand, kendi özgeçmişinin ve siyasi ilgilerinin bir sonucu olarak Anayasa Devrimi dönemine ve 1921 darbesine özel bir dikkat göstermektedir. Birinci cildin sonunda yer alan on birinci bölümde, Kazvin’de basılan sikkeler şehrin önemini ve siyasi gücünü gösteren deliller olarak sunulmakta ve incelenmektedir.
Çalışmanın yirminci bölümüne kadarki kısmını içeren ikinci cildin tamamında takip edilen yaklaşım hem tarihsel hem de antropolojiktir. Çalışma bu karma metodolojiyi dilsel ve dinsel değişimler de dâhil olmak üzere bu şehirdeki insanların yaşamlarının çeşitli yönlerini tasvir etmek amacıyla kullanmaktadır.
Üçüncü cildin başında yer alan yirmi birinci bölümde, çok sayıdaki yeni politik ve sosyal müessesenin doğuşu – ilgili belgelerin incelenmesi eşliğinde – ele alınmaktadır. Bu bölüm, kitabın en önemli bölümlerinden biridir.
Üçüncü cildin büyük bir kısmı, Varjand’ın, hükümetlerin gelir-gider formlarından vasiyetnamelere ve ahitlere kadar çok sayıdaki kaynaktan alarak bir araya getirdiği vesikalardan müteşekkildir. Fakat söz konusu vesikalar eksik gibi görünmektedir ve kimi zaman etiketlendiklerini görmek dahi mümkündür. Örneğin kitabın son kısmı Ayn Al-Saltaneh’in Kazvin şehrinde meydana gelen olaylar hakkında tuttuğu kişisel notların bölük pörçük parçalarından oluşmaktadır. Bununla birlikte, söz konusu bilgilerin büyük bir kısmı yazarın büyük emekler harcayarak bizzat bir araya getirdiği birincil kaynaklardır.
Yerel kaynaklarla yapılan mülakatlar kitabın bir diğer değerli yönünü teşkil etmektedir. Bunlar, unutulma tehlikesi ile yüz yüze olan sözel kültürün önemli unsurlarını yazıya aktarmak suretiyle korumaktadırlar.
Bu itibarla, kitabın okuyucu kitlesi tarih ve mimari araştırmacılarının yanı sıra antropologları ve popüler kültüre ilgi duyanları içerecek şekilde genişlemiştir.
Parviz Varjavand, Kazvin’i şehrin merkezi konumu ve benzersiz jeopolitiği nedeniyle inceleme alanı olarak seçmiştir. Bu nedenden ve kendisinin Kazvinli olmaması gerçeğinden ötürü, kitabın bilimsel dürüstlüğü artmıştır. Bu aynı zamanda, metnin dilinin bir dereceye kadar duygudan yoksun olması sonucunu da doğurmuştur.
Iradj Ismailpour Ghouchani
Çeviren Fatih Taştan