Буряков, Ю.Ф. Генезис И Этапы Развития Городской Культуры Ташкентского Оазиса. Ташкент: Издательство Фан Академии наук Узбекистана, 1982, 212с.
Buryakov, Yu. F. Genezis i Ètapy Razvitja Gorodskoj Kul’tury Taškentskogo Oazisa. Taškent: Izdatel’stvo Fan Akademii Nauk Uzbekistana, 1982, 212 s.
ÖZET
Taşkent Vahasında Şehir Kültürünün Ortaya Çıkışı ve Gelişim Aşamaları
Генезис И Этапы Развития Городской Культуры Ташкентского Оазиса
Bu araştırmanın konusu Taşkent vahasının ortaya çıkışı ve gelişimidir. Söz konusu vaha, Orta Asya’daki en fazla şehirleşmiş alanlardan biri olup iki Orta Çağ şehrini, Chach ve Ilak’ı içermektedir. Eser, geniş bir kronolojik dönemi kapsamakta; arkeolojik nesnelerin, hammadde kaynaklarının, iletişim araçlarının ve hem iç hem de bölgelerarası bağlantıların bütün türlerinin analizini sunmaktadır.
Kitap Orta Asya’da şehirlerin gelişimi hakkındaki bir giriş ve arkeolojik araştırmanın önemi hakkındaki bir açıklama ile başlamaktadır. Bu bölümde Taşkent vahasının yer aldığı Sır-Derya nehrinin klimatolojisi ve kent kültürünü şekillendiren etmenler tasvir edilmiştir.
Böylece, kitabın ilk bölümü büyüklüklerini, tahkimat çeşitlerini, hisar ve tahkim edilmiş bölümler arasındaki ilişkiyi ve ekonomik yapıyı göz önünde bulundurarak yerleşim alanlarının arkeolojik tasniflerini sunmaktadır.
Taşkent vahasının anıtları ve yerleşimleri birkaç mikro-alana bölünmüştür: Chirchik ve Keles nehirlerinin havza alanı, Chirchik ve Ahangaran nehirleri arasındaki vaha, Ahangaran nehir havzası ve Sır-Derya nehrinin doğu şeridine sınır olan bölge.
Bu bölümde madenlerin, metalürji ihtisas merkezlerinin ve morg yapılarının ayrı bir incelemesi yer almaktadır. Vahadaki Orta Çağ şehirlerinin topografya ve lokalizasyonu da tasvir edilmektedir. ‘Burgulyuk’ (M.Ö. 9. – 3. yüzyıllar), ‘Kaunchin (M.Ö. 2. – 4. yüzyıllar), ‘Minguryuk’ (M.Ö. 6. – 8. yüzyıllar) ve ‘Ilak’ (M.Ö. 8. yüzyılın ikinci yarısı – 10. yüzyıl) gibi özel alanlar da tespit edilmektedir.
Kitabın ikinci bölümü tarihî bir çalışma sunmakta ve Taşkent vahasının M.Ö. üçüncü yüzyılda “Burgulyuk”un sona ermesinden ‘Kaunchin’ arkeolojik sitelerinin başlamasına kadarki dönemde kaydettiği çeşitli şehirleşme aşamalarını tartışmaktadır. Söz konusu dönemde Taşkent Vahası ilk önce ‘Kanguy’ devletinin, sonrasında ise ‘Heftalitler’ devletinin bir parçası olmuştur. Bu bölüm önce erken Orta Çağ döneminde Türk Kağanlıkları sonra da Müslüman Arap idaresi altında bulunan Chach ve Ilak şehirlerini kapsamaktadır.
Bu eser Orta Asya’daki geniş bir bölgeyi konu edinen öncü bir çalışmadır ve Taşkent vahasının maddi kültüründen örneklerin yanı sıra, haritaların, kayıtların ve şehir yerleşim planlarının ayrıntılı bir incelemesini içermektedir.
Shamsiddin Kamoliddin
Çeviren Hasan Çolak