Eski İstanbul Meyhaneleri

248 sayfadan oluşan bu kitap yirminci yüzyılda İstanbul’un meyhanelerini ve gece hayatını anlatan tarihsel ve otobiyografik bir çalışmadır. Bu özet, kitabın 2002 yılında İletişim Yayınları tarafından yapılmış birinci baskısına aittir.

Kitap genel olarak yazarın İstanbul’un değişik semtlerinde hayatının belli dönemlerinde yaşadığı deneyimlerinden esinlenerek hazırladığı beş bölümden oluşmaktadır. Her bölüm meyhane kültürü ve gece hayatına ilişkin bilgiler aktardığı kadar dönemin gündelik kamusal ilişkilerine de ışık tutmaktadır. 

İlk bölümde yazarın çocukluk dönemini geçirdiği Aksaray semti ve meyhaneleri anlatılmaktadır. Veli Zat, anılarının da yardımıyla 1950’lerde esnafların semt hayatındaki yeri ve esnaf kültürünün meyhane kültürüyle olan ilişkisini ele almaktadır. İkinci ve üçüncü bölümlerde yazar daha çok içkili yemek kültürünün inceliklerine odaklanmaktadır. İçki masalarının en önemli unsurlarından mezelerin yapılma ve sunulma biçimlerine ilişkin ayrıntılı örnekler vermektedir. Aynı zamanda rakı sofrasının nasıl hazırlanması gerektiği, rakının eskiden nasıl ve neyle içildiği gibi içki kültürüyle ilgili konulara da değinmektedir. Bu bölümlerde 1960’larda gençlik yıllarının geçtiği Samatya semtini de ayrıntılı bir şekilde tasvir etmektedir. Kitabının dördüncü bölümünde yazar, 1970’lerden itibaren Beyoğlu ve Taksim çevresindeki eğlence hayatına odaklanmıştır. Bu bölümde, geleneksel meyhane tarzından daha modern bar stiline nasıl geçildiği, Taksim ve çevresinin eski meyhaneleri ve ünlü barları, müdavimleri ve yazarın buralardaki deneyimleri anlatılmaktadır. 1970’lerden itibaren gece hayatının ve içki kültürünün tamamen müzikli eğlenceye dönüşümünü; geleneksel meyhanelerin yerine, kafe ve kafeşantanların, ve en sonunda barların ortaya çıkması süreçlerine bakarak açıklayan yazar en son bölümde bu tarihsel gelişime daha derinlemesine ışık tutmaya çalışmıştır. Beşinci bölümde yazar Osmanlı’nın erken döneminden bu yana İstanbul’daki meyhane kültürünü ve içkili eğlence hayatını tarihsel bir bakış açısıyla analiz etmektedir. Üzerinde durduğu en önemli meselelerden bir tanesi meyhane ve yemek kültürünün sürdürülmesinde gayrimüslimlerin tarihsel katkısıdır. Yazara göre özellikle 6-7 Eylül Olayları gayrimüslimlerin dışlanmasına, içkili yemek ve gece hayatı kültürünün eski kalitesini yitirmesine yol açmıştır.

Yazar genel olarak çok nostaljik bir bakış açısıyla geçmişi ve o dönemlerin sosyal ilişkilerini idealize ederek anlatmaktadır. Aynı zamanda, kitap organizasyonu itibarıyla bilinen tarihsel çalışmalara benzememektedir. Bu anlamda zaman zaman anlatıyı takip etmek güçleşmektedir. Ancak, bu çalışma gece hayatı ve meyhane kültürü tarihi olarak okunabileceği kadar İstanbul’un yakın tarihi, kamusal alanın oluşumu ve gündelik sosyal hayata ilişkin zengin bir tanıklık denemesi olarak da okunabilir. 

Helin Burkay