Cezar, Mustafa. XIX. Yüzyıl Beyoğlusu. İstanbul: Akbank, 1991, 476 s.

XIX. Yüzyıl Beyoğlusu

Kitap, İstanbul’da günümüzde Beyoğlu, eskiden Pera adıyla bilinen semtin tarihi, özellikle 19. yüzyıl Beyoğlusu hakkında ayrıntılı bilgiler vermektedir. Birinci hamur kâğıda basılan kitap, bir çok görsel malzeme ile zenginleştirilmiştir. Kitapta çok sayıda plan, harita ve fotoğraf yer almaktadır. Kitap on iki bölümden oluşmakta ve her bölümün sonunda da “Notlar” bulunmaktadır. Kitabın sonunda ise eserin altı sayfalık bir özeti, İngilizce olarak verilmiştir.

Yazar, 19 yüzyıldaki kozmopolit Beyoğlu’nun kaybolmasından dolayı üzüntüsünü dile getirmekte, bu yüzden gayrimüslim nüfusun azalmasına yol açan politik gelişmeleri eleştirmektedir. Semtin sosyal ve kültürel yapısının giderek bozulması ve kaybolmasından duyduğu rahatsızlık, yazarı Beyoğlu’nun tarihini ve bilinmeyen yönlerini yazmaya itmiştir.

“Beyoğlu” ve “Pera” isimlerinin etimolojik incelemesiyle kitaba başlayan yazar, ilerleyen sayfalarda semtin sınırlarının yüzyıllar içerisinde nasıl değiştiğini de anlatmıştır. Beyoğlu semtinin kuruluşunda semte su getirilişinin oynadığı hayati role değinilmiş ve Beyoğlu’nun Osmanlı reformları döneminde – 18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyılda geliştiği vurgulanmıştır. 18. ve 19. yüzyıllarda semtte yapılan kışlalar ve askerî okullar hakkında bilgi verilirken Osmanlı reformlarından da bahsedilmiştir. Yazar, sadece Beyoğlu semti hakkında değil, Beyoğlu çevresindeki diğer semtler hakkında da (nüfus, gelişim, sosyal-kültürel hayat vb.) bilgiler vermektedir. Semtlerdeki camiler, mescitler, kiliseler ve sinagogların tarihleri hakkında da ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Semtlerin demografik yapısının uğradığı değişikliğe de değinen yazar, Beyoğlu’nda sosyal yaşamı şekillendiren faktörleri –yabancı okullar, ulaşım (19. yüzyılda çok kullanılan tramvaylar), eğlence yerleri, alışveriş merkezleri, pasajlar, tiyatrolar, sinemalar olarak ele alıp anlatmıştır. Semtin mimari yapısı hakkında ayrıntılı açıklamalar yapan yazar, konu olarak ele aldığı mimari eserlerin fotoğraflarını da sunmuştur. Semtin zarar gören ve bozulan mimari yapısına da değinen yazar, anlattığı konuları fotoğraflarla örneklemiştir. Yazar, Osmanlı saltanat merkezinin Topkapı Sarayı’ndan Dolmabahçe Sarayı’na taşınmasının, semte olan etkisini anlatırken saraylar hakkında çok ayrıntılı bilgiler vermiştir. Ayrıca, askerî alanda yapılan reformlar, idari, ekonomik ve sosyal yapıda gerçekleştirilen Tanzimat reformları, ilk Osmanlı parlamentosu, Birinci Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemine geçiş gibi semtteki binaların tanıklık ettiği tarihi gelişme ve olaylar hakkında da örnekler sunulmuştur.

Ağırlıklı olarak Türkçe, Fransızca ve İngilizce akademik çalışmalara dayanılarak yazılan bu kitap, geniş bir perspektiften Beyoğlu’nun tarihi hakkında bilgi vermektedir. XIX. Yüzyıl Beyoğlusu, zengin görsel malzemesiyle, İstanbul’u sevenlerin ve İstanbul ile ilgilenenlerin zevkle okuyabilecekleri bir kitaptır. Kitap, Beyoğlu’na geniş bir açıdan bakarak İstanbul ile ilgili araştırma ve çalışmalara da nitelikli bir katkı sağlamaktadır.

Feryal Tansuğ