Üsküp’te Osmanlı Mimarî Eserleri

Lidiya Kumbaracı-Bogoyeviç tarafından yazılan, Suat Engüllü tarafından Üsküp’te Osmanlı Mimarî Eserleri olarak Türkçeye çevrilen Osmanliski Spomenici vo Skopje “Makedonya Cumhuriyeti İslam Cemaati Birliği Bilim ve İslam Sanatı Bölümü”nün yayını olarak 1998 yılında Makedonca olarak sınırlı sayıda basılmıştır. Bu eser aynı yıl bilim alanında ortaya konan en iyi eser dalında “13 Kasım Üsküp Kent Ödülü”ne layık görülmüştür.

Kitapta, edebiyat ve yazılı belgelerden arşiv kaynaklarına konuyla ilgili çok sayıda kaynak taranarak oldukça zengin görsel malzemeye yer verilmiştir. Üsküp’ün coğrafi konumu tarih boyunca farklı uygarlıklarla ilişki içinde olmasına olanak tanımış, bu durum şehrin kültürel yapısını ve buna bağlı olarak mimarisini etkilemiştir. Şehrin 1392 yılında Osmanlı İmparatorluğu tarafından işgal edilmesi de, şehirdeki yeni yapıların İslam Uygarlığı’nın mimari etkisinin başlamasına yol açmıştır. Bu çalışmada İslam Uygarlığı’nın Üsküp mimarisi üzerindeki etkileri ayrıntılı olarak incelenmektedir.

Eser, dinsel yapıları, özellikle de camileri tanıtmaktadır, ki bunlar günümüzde varlığını koruyan camiler, harabe hâlindeki camiler ve günümüzde mevcut olmayan camiler sıralanmaktadır. Ayrıca bu bölümde cami külliyeleri dışında bulunan türbeler, ayakta kalan Rufaî tekkesi ve Vefa Baba tekkesi ile günümüzde mevcut olmayan tekkeler anlatılmaktadır.

Şehirdeki mimari yapılar ekonomik, sosyal ve diğer yapı şekilleri olmak üzere fonksiyonlarına göre “Sivil-Mimari” yapılar başlığı altında incelenmiştir. Bu başlık altındaki ilk bölümde çarşılar, bedesten, han ve kervansaraylar anlatılmaktadır.

Bu bölümde ayrıca ayakta kalan hanlar, harabe hâlindeki hanlar ve günümüzde mevcut olmayan hanlara da yer verilmiştir. “Sosyal Yapılar” başlığı altında, ayakta kalan hamamlar, harabe halindeki hamamlar ve günümüzde mevcut olmayan hamamlar anlatılmış, suyolları, çeşmeler ve köprüler hakkında bilgi verilmiştir.

Posta ve vilayet konağı gibi idari yapılar da incelenmiştir. Eğitim yapıları ve konut mimarisine ilişkin bilgiler de verilmiştir. Üsküp şehir planlarına da yer verilmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun fethinden önce Roma Uygarlığı’nın ve Orta Çağ kültürünün özelliklerini taşıyan Üsküp, fetihle birlikte yeni bir çehre kazanmış ve kültürel çeşitlilik içeren bir kimliğe sahip olmuştur. Bu kültürel zenginlik şehrin mimari yapısında da etkili olmuştur. Osmanlı kültür tarihi çalışmaları içinde önemli bir yere sahip olan Üsküp’te Osmanlı Mimarî Eserleri, İslam Uygarlığı’nın şehrin mimarisi üzerindeki etkilerini inceleyen zengin bir bilgi kaynağıdır. Özellikle görsel malzemelerinin zenginliği ve oldukça uzun bir zaman dilimini kapsaması bakımından dikkat çekici olan bu eserde kaynak belgelerin yetersizliği yüzünden bazı yapılara ilişkin bilgiler varsayımlar temelinde kalmıştır.

Ruken Alp