Özdem, Filiz (et al.) (ed.). Taşın Belleği: Mardin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005, 503 s.
ÖZET
Taşın Belleği: Mardin
Taşın Belleği: Mardin, Mardin kentinin antik çağlardan günümüze uzanan tarihsel, sosyolojik ve kültürel belleğinin izini süren yirmi iki yazıdan ve yüzlerce fotoğraftan oluşan ansiklopedik bir kaynak. Bununla beraber, kentin hemen hemen bütün boyutlarıyla ilgili zengin incelemelerden oluştuğu için genel bir başvuru kaynağı olmanın ötesine geçiyor. Kent tarihi ve sosyolojisi, sanat ve mimarlık alanlarında çalışan araştırmacılar, Filiz Özdem’in derlediği yazılarda nitelikli birçok ayrıntı bulabilirler. Bu 503 sayfalık kitabın varlık nedeni, Metin Sözen tarafından kaleme alınmış ilk yazıda “özellikli bir kültür coğrafyasında yer alan Mardin’in köklü geçmişinin ve özgün kimliğinin altını çizmek” olarak özetleniyor. Nitekim kitap, farklı etnik kökenlere, dinlere ve dillere sahip insanların çağlar boyunca Mardin’de hep birlikte sürdürdükleri yaşamın kökenlerini, sonuçlarını ve işleyişini anlamaya çalışıyor.
İslam uygarlığıyla ve İslam’ın öteki din ve kültürlerle etkileşimi konularıyla ilgilenen, akademinin içinden ya da dışından okurlar için kitaptaki bütün yazılar yararlı olmakla beraber, dört yazı özellikle önemli görünüyor: Abdüsselam Uluçam’ın “İslam Dönemi Mardini”, Gabriyel Akyüz’ün “Mardin Merkez’de Bulunan Süryani Kadim Kiliseleri”, İ. Gürşen Kafkas’ın “Mardin’de Folklorik Yapılaşma” ve Melih Duygulu’nun “Mardin’de Müzik”. Uluçam, kentin 640’ta Müslüman topraklarına katılışıyla başlayan sürecin ayrıntılı tarihini Cumhuriyet dönemine dek sürüyor. Akyüz, bir taraftan Süryani tarihinin önemli manastırları, kiliseleri, okul ve patrikhaneleri hakkında bilgi verirken, diğer taraftan, Mardin’de kiliselerin, camilerin, medreselerin yan yanalığını, farklı toplumların hoşgörü ortamında sürdürdükleri yaşamın bir göstergesi olarak vurguluyor. Kafkas, evlilik geleneklerinden düğünlere, çokeşlilikten töre cinayetleri ve kan davalarına, sünnet şölenlerinden dinî bayramlara, hem Müslüman hem de Süryani kültürüne özgü folklorik öğeleri özetliyor. Duygulu da öteki yazarlar gibi kentin çok kültürlü yapısına odaklanıyor ve İslam’ın farklı tarikatlarında ve Ermeni ve Süryani kiliselerinde üretilen mistik ve geleneksel müzikle beraber farklı etnik grupların, örneğin Arapların, Kürtlerin ve Çeçenlerin müzik kültürünü de tartışıyor.
Taşın Belleği: Mardin, hem yazıların niteliği, hem de sunduğu görsel malzemeyle eşsiz bir yapıt. İslam tarihi, mimarisi, folkloru, müziği ve geleneğiyle ilgilenenlerin başvurabileceği kitapta yalnızca akademik makaleler değil, edebî denemeler de bulunabilir.
Hivren Demir-Atay