.سیدی، مهدی. تاریخ شهر مشهد: از آغاز تا مشروطه. تهران: شهردارى مشهد با همکارى انتشارات جامى، ۱۳۷۸، ۴۷۳ص
Seyedi, Mehdi. Tarikh-i Shahr-i Mashhad: az Aghaz ta Mashrutah. Tehran: Shahrdari-yi Mashhad ba Hamkari-yi Intisharat-i Jami, 1999, 473 s.
ÖZET
Meşhed Şehrinin Tarihi: Başlangıcından Meşrutiyet Devrimine Kadar
تاریخ شهر مشهد: از آغاز تا مشروطه
Yazar bu kitabı hazırlayıp yazmasının en önemli sebebi olarak Meşhed şehri hakkında kapsamlı bir araştırma olmamasını sunmaktadır. Seyedi’ye göre daha önceki bütün tarihçiler, Mohammad Hossein Khan Sanialdoleh’in kaleme aldığı Matla’ al-Shams (Erken Güneş) adlı eserden aldıkları malzemeyi tekrar edegelmişlerdir. Matla’ al-Shams, Meşhed’in tarihi hakkındaki ilk kitap olup Tarikh-i Shahr-i Mashhad’in de en önemli kaynağını teşkil etmektedir. Araştırılan çok sayıda tarihî metin içerisinden sadece 129 tanesi Matla’ al-Shams’e doğrudan atıfta bulunmaktadır. Bununla birlikte kullanılan kaynaklar arasında hiçbir birincil kaynak mevcut değildir.
Kitap Meşrutiyet Devriminden öteye gitmemekte ve 1878’de tamamlanan sayımın bir özetiyle sona ermektedir. Yazar, siyasi kaygıları çağdaş tarihi incelememesinin nedenlerinden biri olarak sunarken kitabın tamamında tarafsız kalmaya çalışmaktadır. Ortaya herhangi bir genel teoriyi desteklemeyip çoğunlukla tarihteki iktidar çatışmalarını anlatan bir kitap çıkmasının nedeni de muhtemelen katıksız tarihî bir metin yazma konusundaki bu takıntıdır.
Meşhed şehrinin kuruluşu ve hatta adının, sekizinci Şii imamının türbesiyle bağlantılı olduğu göz önünde bulundurulursa türbe, ele alınan olaylar üzerinde temel bir rol oynamakta olup maruz kaldığı tahribat, geçirdiği tamirat ve genişlemeleri kitabın tamamında incelenmektedir. Türkmen ve Özbeklerin daimi saldırıları ile Sünni ve Şiiler arasındaki gerginlikler kitap boyunca tekrarlanan diğer meseleler arasındadır. Fakat kitabın büyük kısmı Horasan’daki siyasi ve askerî olayları incelemeye ayrılmıştır. Türbenin varlığından dolayı Meşhed’in sürekli meskûn olmasından dolayı, tarihi de belirli bir sürekliliğe sahiptir. Dolayısıyla, Tarikh-i Shahr-i Mashhad’i okumak Horasan’da meydana gelen iktidar çatışmalarının tarihini okumak anlamına gelmektir.
Kitap tarih üzerine odaklanılarak yazılmış olup bundan dolayı çok ender durumlarda Meşhed halkının kültürünü incelemektedir. Aynı zamanda, okurları sürekli Meşhed ve Horasan hakkında önemli malumat veren kaynaklara yöneltmektedir. Bu sebeple kitap Horasan’ın tarihi ve kültürü üzerine çalışan bütün araştırmacılara tavsiye edilmektedir.
Iradj Ismailpour Ghouchani
Çeviren Hasan Çolak
Esmailpour Ghouchani, Iradj. “Turkish abstract of 'The History of the City of Mashhad: From the Beginning to the Constitutional Revolution'". Translated by Çeviren Hasan Çolak. In Cities as Built and Lived Environments: Scholarship from Muslim Contexts, 1875 to 2011, by Aptin Khanbaghi. 320. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2014.
Muslim Civilisations Abstracts - The Aga Khan University
