تابنده گنابادى، سلطان حسىن. تاریخ و جغرافیای گناباد. تهران: انتشارات حقيقت، چاپ دوم، ١٣٧٩، ۴٣٧ص.
Tabandah Gunabadi, Sultan Husayn. Tarikh va Jughrafi-yi Gunabad. Tehran: Intisharat-i Haqiqat, 2001, 3. baskı., 437 s.
ÖZET
Günâbâd’ın Tarihi ve Coğrafyası
تاریخ و جغرافیای گناباد
Bu kitabın yazarı Nimetullâhî tarikatının meşhur üyelerinden biridir ve bilmek gerekir ki çoğu Sufi açısından kendi tarihleri eskilerin biyografisinin ve adetlerinin bir açıklamasından ibarettir. Nimetullâhî tarikatının takipçileri siyasetten takıntılı bir şekilde uzak dururlar. Söz konusu dünya görüşü ile uyumlu olarak, coğrafya, bu kitapta “varlığın yolu” (seyr-i âfâk) ile, tarih ise “nefsin yolu” (seyr-i enfüs) ile eşdeğer tutulmuştur. Bu itibarla, kitapta ne coğrafi haritalar ne de siyasal çatışmaların bir tarihi yer almaktadır. En nihayet kitabın gizli amacının Günâbâd ismini mümkün olduğunca Nimetullâhî tarikatı ve aralarında söz konusu tarikat açısından son derece önemli olan Hacı Molla Sultan Muhammed Bidbahtî Günâbâdî’nin de yer aldığı tarikat büyükleri ile ilişkilendirmek olduğu söylenebilir.
Kitap, başlangıçta, Günâbâd’ın tarihsel kalıntılarına, diline ve kültürüne kısaca göz atmakta; daha sonra ise Gündâbâd çevresindeki köylerin bir listesini oluşturmaktadır. Her bir köyün ismine birçok sayfadan oluşan tasvirler eşlik etmektedir. Söz konusu tasvirler çoğunlukla her köyün isminin etimolojisi ile başlamakta ve bu köylerin sulama metotları ve suyollarının durumu hakkında görece kesin bazı açıklamalarla devam etmektedir. Bahsi geçen tasvirler nüfus sayıları ve Sufiliğin halk arasındaki etkisi ile son bulmaktadır. Fakat bölgenin mukayeseli durumu ve köyler arası ilişkiler incelenmeden kalmıştır.
Kitabın ikinci bölümü “Günâbâd’ın Âlimleri ve Bilim Adamları” başlığını taşımaktadır. Metinlerden ve sözlü kaynaklardan toplanan bilgilere dayanan bu bölüm Günâbâd’ın fıkıh, felsefe, mistisizm ve şiir alanlarındaki saygın isimleri hakkında bilgiler içermektedir. Kitap birbirinden farklı türden pek çok eski şiire ve kitaba dayanmaktadır. Yine de, kitap, özellikle mistikler hakkındaki tasvirleri dolayısıyla bir “hagiografi”yi andırmaktadır. Başka bir deyişle, kitap, mistiklerin büyüklüğünü ve onların emsalsiz yönlerini tasvir etmektedir.
Bütün bunlara karşın, ilk olarak 1969 yılında yayımlanan çalışma, Günâbâd şehri hakkındaki tamamlanmış ilk kaynak olarak görülmektedir. Kitap kanallar, sulama sistemleri ve bunlarla bağlantılı kültür hakkında çok sayıda önemli bilgiler içermektedir. Her ne kadar kitabın ana okuyucu kitlesini mistiklere ve Şiî Sufilerine ilgi duyanlar teşkil ediyor ise de, antropologlar da bu kitabın muhtemel okuyucuları olarak kabul edilebilir.
Iradj Ismailpour Ghouchani
Çeviren Fatih Taştan