Archnet > Publication > Hartum Tarihi

Type

abstract

Year

2014

أبو سليم، محمد ابراهيم. تاريخ الخرطوم. بيروت: دار الجيل، ١٩۷٩، ٢١٤ص.

Abu Salim, Muhammad Ibrahim. Tarikh al-Khurtum. Beirut: Dar al-Jil, 1979, 214 s.

ÖZET

Hartum Tarihi

تاريخ الخرطوم

Kitap, Hartum’un şehir tarihi ile ilgilenmektedir. Giriş bölümü Hartum bölgesinde antik Hristiyan krallıkları döneminden itibaren, Sennar Krallığı (MS 1504-1821) dönemi dâhil olmak üzere, şehirleşmenin tarihini ele almaktadır. Bunu müteakiben Hartum, Kuzey Hartum ve Omdurman’ın çekirdeğini oluşturan köylerin kurucusu olan Mahas Aşiretinin şeyhlerini incelemektedir. Kitap bundan sonra MS 1830’da hükümet merkezi hâline gelen Hartum’un, MS 1821’de Türkler tarafından fethini ayrıntılandırmaktadır.

Kitap daha sonra yapı malzemelerinin tedariki ve Mısır’dan kalifiye işçilerin getirtilmesi dâhil olmak üzere Türk dönemindeki şehirleşmeye geçmektedir. Bunun sonrasında resmi görevliler ve vatandaşların kendi evlerini inşa etmelerini teşvik etme hususunda gösterilen çabaları incelemektedir. Çalışma, şehrin, çeşitli muhitlerinin, idari sistemlerinin, eğitiminin, Hartum’daki yaşamın, Sudanlılar ile Avrupalılar ve Arapları içeren nüfus yapısıyla birlikte betimlenmesi ile devam etmektedir. Bunun sonrasında binaları ve caddeleri, hükümetin rolünü, kentsel hizmetleri ve o dönemde yürürlükte olan para birimini anlatmaktadır. Bunu MS 1885 Ocak ayında Hartum’un Mehdi’ye karşı kaybedilmesine dair anlatı takip etmektedir ki bu, buradaki şehir yaşamının külliyen sona ermesi ve yönetimin Omdurman’a geçmesi sonucunu doğurmuştur.

Bu noktadan sonra yazar Mehdi Devletinin kuruluşuna değinmekte ve Omdurman’ın ortaya çıkışını anlatmakta, bu bölgenin evrimini betimleyerek şehrin bölümlerini, surları içinde bulunan önemli binaları, hükümet dairelerini, nehir nakliyatını, silahların üretimi ve madeni para basımını ayrıntılandırmaktadır. Bunun ardından, Eylül 1898’de Mehdi Devleti’nin düşüşünü anlatmakta ve diğer önemli yapılarla birlikte Mehdi’nin türbesini ve Halife’nin geniş ve simetrik caddeler inşa etme merakını tasvir etmektedir. Yazar yedinci bölümü, Omdurman’ı tebaa için olduğu gibi tutarken İngiliz yöneticiler için Avrupa tarzı bir kent kurmayı amaçlayan Kitchener’ın döneminde Hartum’un planlanmasını anlatmaya ayırmıştır. Daha sonra şehrin planlanmasının temel unsurlarını anlatan yazar, hükümet dairelerini ve bunların kuruluş tarihleri ile meskûn bölgeleri ve bunların üç katmana ayrılışını incelemektedir.

Yazarın 135. sayfada Kitchener döneminde şehrin planlanmasının önemli bir ilgi alanı oluşturduğunu, Türk idaresi altında böyle bir durum olmadığını belirtmesi dikkate değerdir. Ancak bu gözlem, yazarın ikinci bölümün 31. sayfasında Hıdiv yönetiminin şehir üzerindeki idaresinin içeriğine dair sunduğu argümanlarla çelişki oluşturmaktadır. Yazarın, Kitchener döneminin, Sudan şehirlerinin ilk defa olarak önceden planlamaya tabi tutulduğu zaman dilimi olduğuna dair ifadeleri de yedinci bölümde, 144 ve 145. sayfalarda, yeni şehrin Türkler döneminde kullanılmış olan planlamaya uygun olarak kurulduğu yönündeki görüşüyle tezat teşkil etmektedir.

Son üç bölüm, Hartum’un fethedilişinden sonra yerleşim planında art arda gelen değişikliklerin kronolojisini, bunların tarihleri ile altlarında yatan sebepler ve etkenlerle birlikte, sunmaktadır. Bu bölümlerde ayrıca demiryollarının gelişi, Nil nehrinin Mavi ve Beyaz kolları üzerinde iki köprünün kurulması ve bunların şehrin sakinlerinin hareketi üzerindeki etkisi ile üç şehrin bağımsızlık kazandıkları zamandan sonrasına kadarki genişlemeleri ele alınmaktadır.

Fathi Bashir

Çeviren Metin Yeğenoğlu

Bashir, Fathi. “Turkish abstract of 'The History of Khartoum'". Translated by Çeviren Metin Yeğenoğlu. In Cities as Built and Lived Environments: Scholarship from Muslim Contexts, 1875 to 2011, by Aptin Khanbaghi. 310. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2014.