Беленицкий, А.М и др. Средневековый Город Средней Азии. Ленинград: Наука, 1973, 389c.
Belenitskii, A.M. et al. Srednevekovyi Gorod Srednei Azii. Leningrad: Nauka, 1973, 389 s.
ÖZET
Orta Asya’da Orta Çağ Şehri
Средневековый Город Средней Азии
Orta Asya’da Orta Çağ Şehri W.M. Masson editörlüğünde, önde gelen üç Sovyet akademisyen tarafından yazılmış olup SSCB Bilimler Akademisinin Arkeoloji Enstitüsünce yayımlanmıştır.
Yazarlar, Sovyet tarihlerinin kent ekonomisinden ziyade zirai ekonomilere daha fazla ilgi göstermesi sebebiyle bu muazzam bölgenin çok incelenmemiş olduğunu hissetmiştir. Ancak arkeolojik araştırmalar Orta Çağ şehrinin sosyo-ekonomik rolünün daha geniş bir şekilde yorumlanmasını mümkün kılmıştır. Yazarlar bölgedeki bütün Sovyet arkeoloji çalışmalarından ortaya çıkan malzemeye ulaşma şansı bulmuşlardır, ki bu da dönemin benzer incelemeleri ile kıyaslandığında esere önemli bir avantaj sağlamaktadır. Bu ciltte aynı zamanda V. A. Zhukovski ve V. V. Bartold’un çalışmasından da çokça faydalanılmaktadır. Bununla birlikte, yazarlar o zamanki kanıtların sınırlarını kabul ederek ileriki çalışmalar için tavsıyelerde bulunmaktadırlar. Sovyet dönemindeki diğer ilmî çalışmaların birçoğunda olduğu gibi eser akademik kitleyi hedeflemektedir.
Kitap, MS 8. yüzyıldaki Arap fetihlerinden önceki ve sonraki dönemlere ayrılmıştır. ilk bölüm 6 ila 8. yüzyılları, ikinci bölüm ise 8. yüzyılın sonundan 13. yüzyılın başlarına değin uzanan (Moğol istilaları) dönemi kapsamaktadır. Bu geniş coğrafyadaki şehir devletleri bir dizi konu başlığı altında tartışılmaktadır: yerleşim ve sanayi alanları, ibadet yapıları, saray kompleksleri ve banliyöler. Kitap, istihkâm, kale ve banliyö bölgelerinin ayrıntılı bir incelemesini sunmaktadır. Eser aynı zamanda Orta Çağ Orta Asyası bağlamında “şehir” tanımı gibi teorik meselelere de değinmekte, İslam’ın bölgeye gelişiyle ortaya çıkan değişimleri, bölgedeki siyasi – toplumsal sistemlerdeki, kültür ve edebiyattaki gelişmeleri incelemektedir. Yazarlar İslam öncesi zamanlarda bölgedeki kültürel seviyenin çok yüksek olduğunu ispatlamaya çalışmışlardır. Merv, Efrasiyab (Semerkant), Buhara ve Penzhikent gibi önemli alanlar, aralarındaki farklılık ve benzerlikler irdelenerek geniş bir şekilde ele alınmaktadır. Toplamda 250’den fazla yer adı incelenmektedir.
Kitap, çağdaş Orta Asya araştırmacısının faydalanacağı çok sayıda plan, çizim ve harita sunmaktadır. Bunlar en doğruları olmasa da Sovyet arkeolojisinin Orta Asya’daki perspektifini anlamak açısından önemlidir. Birinci el Orta Çağ kaynaklarının yanı sıra, Rusça ve Rusça dışındaki dillerdeki kaynakları içeren geniş bir kaynakça bölümü yer almaktadır. Kitap, kent merkezlerindeki gündelik hayatı tartışırken toplumsal ve sınıfsal ayrımlara önem verilmesi gibi Sovyet ideolojilerini yansıtmakta, ancak yine de farklı imparatorluk sistem ve dinlerini tartışırken görece dengeli bir bakış sunmaktadır.
Eser, 1973 yılına kadar, Orta Çağ Orta Asya şehirciliği hakkındaki arkeolojik araştırmaların son derece değerli bir özetini sunarak Orta Asya’nın arkeolojik mirasının zenginlik ve çeşitliliğini yansıtmaktadır.
Gaigysyz Jorayev
Çeviren Hasan Çolak