Archnet > Publication > Nişabur: Firuze Şehri

Type

abstract

Year

2014

.گرایلی، فریدون. نیشابور شهر فیروزه. تهران: انتشارات خاوران، ١٣٧۴، چاپ سوم ، ۷۷۵ص

Girayili, Faridun. Nishabur, Shahr-i Firuzah. Tehran: Intisharat-i Khavaran, 1995, 3. baskı, 775 s.

ÖZET

Nişabur: Firuze Şehri

نیشابور شهر فیروزه

Bu kitabın, ilk kez 1978 yılında İran’daki İslam Devrimi sırasında yayımlanmasıyla, Nişabur şehri ve tarihine adanmış tek kitap olan bir diğeri ile arasında çok büyük bir zaman farkı vardır. Belli ki Ebu Abdullah Alhakem’in “Nişabur’un Tarihi” kitabını telif ettiği 1014 yılından beri bu konu üzerinde kimse yazmamıştır. Bu nedenden kitap büyük bir değere sahiptir.

Kitap siyasi ve askerî çatışmalar bakımından Nişabur’un tarihinin kronolojisiylebaşlamaktadır. Kitap, Nişabur’un tarihi boyunca yönetim değişikliklerinin inişli çıkışlı yörüngesini takip ettikten sonra anlatısını geç Kaçar dönemine değin devam ettirmektedir. “Nişabur’un Tarihî Coğrafyası” adı verilen ayrı bir bölümde, kitap Nişabur’un çalkantılı yönetim tarihi süresince fiziki bina ve mekânların dönüşümlerini ele alarak şehrin bir resmini çizmeye çalışmaktadır. Kitap şehirde, inşa ve yıkım dönemleri boyunca ayakta kalmış binaların mimarisinin bir listesiyle kısa bir özetini sunarak devam etmektedir.

Akademik çalışmaları tarih alanında olan Fereidoon Gerayeli, araştırmasında yansız ve kesin olmaya çalışmıştır. Söylenen veya yazılanlardan bazıları kendi memleketi olan bu şehri aşırı ölçüde yerdiği , övdüğü ya da bunlar doğaları gereği aşırı derecede batıl olduğunda, yazar karşıt bir görüşe de yer vermiştir. Ne var ki Oniki İmamcı Şii İslamı’na yönelimi belirgindir ve bu kitapta kolaylıkla göz ardı edilemez.

Yazar, aynı zamanda bir şair olduğundan, metin edebî bir açıdan bakıldığında zengindir ve metnin dili de rafinedir. Dolayısıyla, yazarın Fars edebiyatı üzerine özel ilgisi dikkate alındığında kaçınılmaz olarak, kitaptaki kaynakların ve delillerin birçoğu şiir derlemelerinden veya edebî metinlerden alınmıştır. Bu ilgi çekici bir yaklaşım olsa da, “Nişabur’un Tarih Yapıcıları” adlı bölümün büyük kısmının şehirde yaşamış olan şairler ve yazarların anlatıları ile bunların şahsiyetlerinden verilen örneklerle sınırlanması anlamına gelmiştir. Şiir ve edebiyata gösterilen bu aşırı ilgi “Bugünün Düşünürleri ve Sanatçıları” başlıklı bölümde de devam etmektedir.

Sonuç olarak, kitabın küçük bir kısmı Nişabur’un popüler kültürüne ayrılmıştır. Şehrin önemi dikkate alındığında bu kısım özellikle kısa ve zayıf görünmektedir. Bu hâliyle, “Nişabur: Firuze Şehri” antropologlara hitap eden bir kitaptan çok tarih, Fars edebiyatı ve tabii ki Nişabur üzerine araştırma yapan araştırmacılara hitap eden bir kitap olarak görülmelidir. Fereidoon Gerayeli’nin bu kitaba harcadığı büyük zaman Nişabur’un ve dolayısıyla Horasan’ın tarihi üzerine iki yüzden fazla Farsça ve Arapça kaynaktan oluşan bir dizinle sonuçlanmıştır. Bu durum, kitabı kültür ve tarih üzerine çalışan bütün araştırmacılar için çok önemli bir kaynak hâline getirmektedir.

Iradj Ismailpour Ghouchani

Çeviren Metin Yeğenoğlu

Esmailpour Ghouchani, Iradj. “Turkish abstract of 'of Nishabur: The City of Turquoise'". Translated by Çeviren Metin Yeğenoğlu. In Cities as Built and Lived Environments: Scholarship from Muslim Contexts, 1875 to 2011, by Aptin Khanbaghi. 270. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2014.