Şam’daki Abidevi Türbeler ve Estetik Unsurları: Yazarın Gözünden Saha Araştırması

الشهابي، قتيبة. مشيدات دمشق ذوات الأضرحة و عناصرها الجمالية: بحث ميداني بعدسة المؤلف. دمشق: وزارة الثقافة في الجمهورية العربية السورية، ١٩٩٥ ، ٦٧٨ ص

Shihabi, Qutaibah. Mushaiyyadat Dimashq Dhawat al-Adrihah wa-ʻAnasiruha al-Jamaliyyah: Bahth Maydani bi-ʻAdasat al-Muʼallif. Damascus: Wizarat al-Thaqafah fi al-Jumhuriyyah al-ʻArabiyyah al-Suriyyah, 1995, 678 s.

Bu kitap boyunca yazar, Şam’ın, İslami mimarinin özelliklerini ve dekorasyon ve süsleme unsurlarını örnekleyen abidevi türbelerin estetiğini ortaya çıkarmaya çalışmaktadır. Eser türbelere, dönem ve işleve göre düzenlenmiş – türbelerin farklı isimlerini, karakteristik özelliklerini ve modellerini de içeren – özet bir girişle başlamaktadır. Bunu türbelerin baskın dekorasyon ve süsleme unsurlarına ışık tutan; bu türbelerle diğer İslami merkezlerde bulunan çağdaş örnekler arasındaki farklılıkları açığa çıkarmak amacıyla Şam ile Mısır ve Bağdat gibi diğer merkezlere ait örnekleyici çizimler ve görsel kanıtların eşlik ettiği bir inceleme izlemektedir. Çalışmanın büyük kısmı, türbelerin çok yönlü karakteristikleri etrafında örgütlenmiş, bir araştırmadan oluşmaktadır. 

Çalışma türbelerin dış görünümlerini de fotoğraflar ve tarihsel malumat ile güncel işlevleri ve geçirdikleri restorasyon ve değişimlere dair bilgiler ile desteklenen ince ayrıntılarına kadar tasvir etmektedir.

Kitap Şam’daki birçok türbe üzerine, yazarın saha çalışmasında edindiği gözlemlere ve fotoğraflara dayanan, kusursuz tarihsel ve mimari belgelemesiyle öne çıkmaktadır. Buna ek olarak, yazar, türbeler üzerindeki tarihî metinler ve gravürlerle karşılaştırdığıtarihî ve mimari belgelere dayanmaktadır. Türbeler üzerindeki tarihî metinler ve gravürler tarihçilerin birçok durumda birbirleriyle çelişen yazılarından daha güvenilir olarak görülmektedir. Yazar, önceki çalışmaların türbelerin yeterli bir tasvirini sağlayamadığı bir noktada, foto-dokümantasyon yapmış olması sayesinde, kendi çalışmasının türbelerin ince detaylarını sunmada daha başarılı olduğunu öne sürmektedir. Bununla birlikte, yazar saha çalışmasına eşlik eden ve gerçeği aktarabilme düzeyini olumsuz etkileyen teknik ve lojistik zorlukları da kabul etmektedir.

Zengin içeriği ve Şam’da bulunan çok sayıdaki abidevi türbeyi ihtiva etmesi, kitabı bu konuyla ilgili çok çeşitli çevrelerden okuyucular için iyi bir referans kaynağı hâline getirmektedir. Yine de, türbelerin özellikleri araştırılmadığı için eserin muhteviyatı bazen tasviri bir mahiyet kazanmaktadır. Okurları ilgili kavram ve terimlerle tanıştırıp onları malumat sahibi oldukları bir geziye hazırladıktan sonra bu türbelere yapılacak ziyaretler için okuyucuya yol gösteren plan ve açık yöntemine rağmen mimari ve dekoratif açıdan birbirine benzemesi muhtemel türbelerin çalışılmasındaki tasviri yazınsal yaklaşım bazı durumlarda sıkıcı ve kendini tekrarlayan bir çalışmaya sebebiyet vermiştir.

Kitap, Şam’daki türbelere dair genel bir resim sunmayı başarmış, ancak bunların özelliklerini derinlemesine araştırmamıştır. Bu durumu, yazarın kitabı bu türbeler üzerine ciddi bir mimari ya da dekoratif araştırma olarak değil de bir belgeleme dizini olarak tasarlamış olmasıyla açıklamak mümkündür.

Shirin Khidr

Çeviren Metin Yeğenoğlu