بن سلم، أحمد سعيد. المدينة المنورة في القرن الرابع عشر الهجري: بحوث تاريخية و اجتماعية و اقتصادية و عمرانية و عادات و تقاليد. القاهرة: دار المنار، ١٩٩۳، ٢٥٢ص.
Ibn Silm, Ahmad Saʻid. Al-Madinah al-Munawwarah fi al-Qarn al-Rabiʻ ʻAshar al-Hijri: Buhuth Tarikhiyyah wa-‘Ijtimaʻiyyah wa-‘Iqtisadiyyah wa-ʻUmraniyyah wa-ʻAdat wa-Taqalid. Cairo: Dar al-Manar, 1993, 252 s.
ÖZET
Hicri On Dördüncü Asırda Medine-i Münevvere: Tarih, Toplum, İktisat, Mimari, Âdet ve Gelenekleri Üzerine Bir Çalışma
المدينة المنورة في القرن الرابع عشر الهجري: بحوث تاريخية و اجتماعية و اقتصادية و عمرانية و عادات و تقاليد
Başlığıyla işaret edildiği üzere, bu kitap, Medine’nin toplum, tarih ve mimarisinin derinlemesine bir incelemesinden ziyade, kısa bir şekilde, ortalama okuyucunun ilgisini çekecek birçok yönüne temas ederek şehrin kısa bir tanıtımını yapmayı amaçlamaktadır.
Eser, editör Salih Habib Muhammad Ahmad’ın yazdığı, bu çalışmanın önemini açıklayan bir girişle başlamaktadır. Bu girişi, yazarın amacını açıkladığı diğer bir giriş bölümü takip etmektedir. Kitap bölüm ve altbölümlere ayrılmaktan çok, Hz. Muhammed’in hicretiyle başlayan ardından yazarın Medine coğrafyasına geçtiği, birbirini takip eden konulara ayrılmıştır.
Yazar, Mescid-i Nebevi’nin kurulup genişlemesi ve Medine’de bulunan diğer tarihî camilerin yanı sıra şehrin şeref ve kutsiyetinin nedenlerini de açıklamaktadır. Haremeyn’in idaresi, şehir içerisindeki vakıflar, birçok Afrika ve Asya milletinin Batılılarca sömürgeleştirilmesi dolayısıyla Arap Yarımadası’ndaki kutsal topraklara yönelik göçün nedenleri, bir yandan yaşamını idame ettirirken öte yandan güven içerisinde yaşama ve dininin vecibelerini ifa etme isteği gibi birçok konuya da değinmektedir. Kitap aynı zamanda şehrin Osmanlı döneminde kuşatılması, kölelik ve kölelik kurumunun 1962’de Kral Faysal bin Abdülaziz tarafından ilgasını da incelemektedir.
Yazar aynı zamanda toplumsal adap ve davranış kuralları da dâhil olmak üzere Medine toplumunun özelliklerini tartışmaktadır. Kitap bunlara ilaveten evlilik törenleri, yas merasimleri, Medine mutfağı, Ramazan ve dinî bayramlara ilişkin uygulamaları da incelemektedir.
Okuyucu bu eserde şehrin eğitsel, kültürel, tarımsal, üretimsel ve iktisadi veçheleri, Medine’nin önemli pazarları ve yapıları, caddeleri ve ulaşım araçları hakkında da malumat bulacaktır.
Yazar, ayrıca, yaygın sözlerle anlamlarının da bir listesini sunmaktadır. Medine’nin Müslümanların kalbindeki yerine ek olarak yazar, okuyuculara Hicri on dördüncü (Miladi yirminci) yüzyılın en meşhur âlimlerinden sekizinin biyografilerini tanıtmaktadır. Bunu müteakiben Medine insanlarının geleneklerine ve yaygın uğraşlarına dair temas ile kitabını sonlandırmaktadır.
Sayfaların çoğunda dipnot ve açıklamalar bulunmaktadır. Kitabın sonunda Haremeyn’i korumakla görevli kişilere atfen ‘Harem Ağaları’ başlığını taşıyan beş ekin yanı sıra bir de atıf listesi yer almaktadır. Son ek ‘Kâbe hizmetkârları ve Haremeyn teşrifatçısı’ başlığını taşımaktadır. Geriye kalan üç ek ise şehrin harita ve çizimlerini içermektedir. Eklerin yanı sıra bu eser aynı zamanda kitabı zenginleştiren birçok plan ve fotoğrafı da içermektedir.
Çalışmanın, en büyük eksikliği çağdaş gerçekliği yansıtmayan güncelliğini yitirmiş bilgilerin verilmiş olmasıdır. Örneğin ‘Haremeyn’in İdaresi’ başlığı altında okuyucu ‘Haremeyn Osmanlı Devleti’nin görevlilerince idare edilmektedir’ gibi bir cümleyle karşılaşacak ve hemen sonrasında kurbanlarının ‘köleler’ arasından seçildiği harem ağalarının Mısır’daki Asyut ve Jarja kentlerinde iğdiş edilmelerinden bahsedilecektir. Keza, resimler de açıklamalı başlıklardan yoksundur. Bu olumsuzluklara rağmen, yine de bu konunun geniş ve anlaşılır bir özeti için ortalama okuyucunun gerekliliklerini karşılayacak şekilde Medine’nin tam bir resmini sunmaya yönelik çabalarından dolayı yazarı kutlayabiliriz.
Dahlia Sabry
Çeviren Hasan Çolak