Gülersoy, Çelik. İstanbul’un Anıtsal Ağaçları, I, Rumeli Kavağı- Kağıthane Arası. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1984, 157 s.

Bu çalışma, Türkiye’deki ağaçları korumak için devlet tarafından önlemler alınması kapsamında, yurt çapında başlatılan ağaçları kayıt altına alma işine katkı sağlamak amacıyla İstanbul’un bir bölümü için var olan ağaçları kayda geçirmek için yapılmıştır. Yazar Rumelikavağı ve Kâğıthane arasındaki bölgede kalmış olan anıtsal ağaçların bulundukları yerleri, cinslerini ve büyüklüklerini belirterek fotoğraflarla çok sayıda örnekler vermiştir.

Kitap, antik çağlarda insanların var olma mücadelesi içerisinde hiçbir kaygı taşımadan ağaçları kesip bunlardan çeşitli şekillerde faydalandıklarından ancak bu anlayışın 19. yüzyılın ortalarında değişmeye başladığından ve de “Tabiatı Koruma” ve “Anıtsal Ağaçları Koruma” düşüncesinin ortaya çıkışından bahseder. Avrupa’daki endüstriyel ve kapitalist gelişmeden ve bu sistemdeki ağır çalışma koşullarından örnekler vererek insanların doğadan koptuğunu ve kent merkezi dışındaki alanlarda meydana gelen doğa tahribatını belirtir. Ayrıca doğaya karşı oluşturulan tehditlere istinaden Avrupa içerisinde meydana çıkan toplumsal hareketlere de değinir.

İstanbul’un ağaçlarının toplu tarihinin yazılmamış olmasından yakınan yazar, bunun da ötesinde en önemli sorunun Türkiye’de toplum ile doğa arasındaki ilişkinin incelenmemiş olduğunu belirtir. Eski çağlarda Türklerin doğaya önem verdiklerini ancak bu anlayışın değiştiğini ve ülkenin yoğun bir tabiat tahribine uğradığının altını çizer.

Yazar buna neden olarak 19. yüzyıl sonundan Birinci Dünya Savaşı’na kadar süren uzun savaşlar olduğunu belirtirken; 1950’lerde başlayan bozuk kentsel yapılaşmayı, kentin tarihî dokusunun yeni yapılar yapmak için bozulmasının, nüfus artışının, bilgisizlikle yapılan imar planlarının da İstanbul’daki doğa tahribine neden olduğunu söylemektedir. Eser, 1980’lerde İstanbul hakkında basılan ve çevresel meseleleri tartışan ender kitaplardan biridir.

Feryal Tansuğ