İstanbul’dan Sayfalar

Ortaylı, İlber. İstanbul’dan Sayfalar. İstanbul: Iletişim, 1995, 259 s.

Tarih profesörü olan yazarın çeşitli gazetelerde ve dergilerde 1977 ve 1990 yılları arasında yayımlanmış yazılarından toplanarak oluşturulmuş bir kitaptır. İkinci baskıya, birinci baskıda olmayan “Tarlabaşı’nda bir Gezinti” adlı yazıyı ekleyen yazar, 1980’li yılların sonunda bu semtin sosyal, ekonomik ve mekânsal açıdan içinde bulunduğu vahim duruma dikkati çekmek için bu makaleyi ikinci baskıya eklemek zorunluluğu duyduğunu belirtmiştir. Kitabın üçüncü baskısına Eyüp semti ve de Levantenlerle ilgili yazısını eklemiştir. Bu makaleler, İstanbul’un tarihî geçmişini, çarpık şehirleşmeyi, yok olan tarihî değerleri eleştiren toplumsal tarih yazılarıdır. Yazar, İstanbul’dan hareket ederek Türk toplumundaki birçok kaybolan değer ve sosyal-kültürel sorunlardan bahseder: Türk dilinin problemleri, kontrolsüz kentleşme içinde kaybolan tarihî eserler, insanların bu konuya duyarsızlıkları, eski İstanbul semtleri (özellikle Müslümanlar için dinî önemi olan semtler Eyüp ve Fatih gibi, Hristiyanlar için önemi olan Tarlabaşı ve Balat gibi) hakkında tarihî bilgiler ve günümüzdeki sorunları, eski İstanbul’da geleneksel bayram kutlamaları, şehrin beslenme kültürü, eğlence hayatı, kültür hayatı (özellikle kitap, kitapçı kitap severler, İstanbul Arkeoloji Müzesi, Osmanlı zamanında saray geleneğinin nasıl yaşandığı ile ilgili makaleleri) gibi konulara değinir. Osmanlı aydınları, devlet adamları ve edebiyatçıları (Şemsettin Sami, Midhat Paşa ve Cevdet Paşa gibi) hakkında kısa bibliyografik bilgiler vererek genel bir aydın tanımlaması yapar.

Bu konulardan hareketle hemen hemen her makalede şehrin büyüme sorunlarına değinir, ulaşım, çarpık konut yapılaşması, kent merkezine yakın tarihî semtlerde başlayan ve de şehre çok fazla zarar veren sanayi faaliyetleri ve çevre kirlenmesi gibi konuların özellikle altını çizer. Yazar, Haliç kıyılarına kentin çöplerinin dökülmesi, lağımların akıtılması gibi çarpıcı örneklerin altını çizip “ilkel” kentleşmenin örneklerini anlatırken İstanbulluların kentlerine sahip çıkmamalarından yakınır. Satır aralarında İstanbul’un sağlıklı gelişimi için İstanbullular tarafından yapılması gerekenler hakkında önerilerde bulunur. Türkiye’de çok bilinen bir tarihçi olan Ortaylı’nın İstanbul hakkında çeşitli konularda fikirlerini merak edenlerin zevkle okuyacağı, bilimsel kaygılarla yazılmamış her türden okur kitlesine hitap eden bir kitaptır.

Feryal Tansuğ