İstanbul ve Ankara İçin Kent İçi Ulaşım Tarihi Yazıları

Tekeli, İlhan. İstanbul ve Ankara İçin Kent İçi Ulaşım Tarihi Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010, 279 s.

“İlhan Tekeli’nin Toplu Eserleri” dizisinden çıkan kitapta, İlhan Tekeli’nin kent içi ulaşım konusunda yazdığı yazılar bir araya getirilmiştir. Yazar, sunuş yazısında kent planlamacısının bu konuyla ilgilenmesi gerektiğini özellikle vurguluyor.

Birinci bölümde yer alan makalelerde İstanbul’un kent içi ulaşım konusu ele alınıyor. Tekeli’ye göre bir kentin biçimlenişi ile kent içi ulaşım hizmetlerinin örgütlenmesi karşılıklı etkileşim içinde bulunur. Yazar 1800’lerden 1985 yılına kadar İstanbul’da kent içi ulaşımının tarihsel gelişimine yer veriyor. 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar İstanbul’da kent içi yolculuklar büyük ölçüde yaya olarak ve kayıkla yapılıyordu. Daha sonra vapur, tramvay gibi ulaşım araçları kullanılmaya başlandı. Bu bölümde vapur, tramvay işletmelerinin hangi yasal düzenlemelerle nasıl kurulduğu tarihsel olarak anlatılıyor. Tekeli’nin belirttiğine göre örneğin 1873 yılında altı tramvay günde ortalama 17.000 yolcu taşıyarak kent içi ulaşımı sağlıyordu.

Tramvay ve vapur dışında demir yollarının da kent ulaşımında önemli bir role sahip olduğu belirtiliyor. Bu bölümün sonuna vapur, tramvay, tünel, tren, dolmuş, halk otobüsü vs. gibi araçların normal bir günde araç kullanımı ve yolculuk sayılarının tarihsel olarak değişimine dair bir tablo eklenmiş.

Yazar ayrıca Boğaz Köprüsü’nün yapılmasına karar veriliş sürecinden bahsedip ülkenin ekonomik seçimleri açısından Boğaz Köprüsü ve çevre yolları, metropoliten planlama açısından köprünün varlığı ile ilgili bilgiler veriyor. Tekeli, Boğaz Köprü Projesi’nin getirdiği hizmetin üretimi değil, İstanbul’da ülke ortalamasına nazaran çok büyük bir refahı temsil eden bir azınlığın tüketim imkânlarını artırmaktan başka bir şey olmadığını söylüyor.

Kitabın ikinci bölümünde ise Ankara’ya odaklanılıyor. Ankara’nın kent içi ulaşımı hakkında tarihsel bilgiler (1930’lardan 85’lere kadar) veriliyor. Yazar, metronun Ankara’ya gelmesi üzerine 1970’lerden 1980’lere kadar süren tartışmaları ortaya koyup bu tartışmalar üzerinden metronun kenti nasıl etkileyeceği üzerine yorum yapıyor ve Ankara’nın metro yapılabilecek bir şehir olma özelliğini artık taşıdığını vurguluyor. Ulusal ölçekteki firmalarla metro yapımına girişilebileceğinin de altını çiziyor.

Üçüncü ve son bölümde “dolmuş” ele alınıyor. Dolmuşun tanımı, varlığı ve kent içi ulaşımdaki rolüne dair yazılara yer veriliyor.

Kitap, İstanbul ve Ankara’daki kent içi ulaşım konusunda bir başvuru kaynağı niteliği taşıyor. Hem tarihsel olarak iki kentteki ulaşım yollarının gelişimi anlatılıyor hem de çözüm önerileri sunularak daha geniş bağlamda ulaşım sorunları da tartışılıyor.

Özge Soylu Bozdağ