باشا، عمر موسى. ابن النقيب: شاعر الطبيعة الدمشقية في العصر العثماني. دمشق: منشورات المكتبة العباسية، ١٩۷٠، ١١١ص.
Basha,ʻUmar Musa. Ibn al-Naqib: Shaʻir al-Tabiʻah al-Dimashqiah fi al-ʻAsr Al-ʻUthmani. Damascus: Manshurat al-Maktabah al-ʻAbbasiyyah: 1970, 111 s.
ÖZET
Ibn al-Naqib: Osman Döneminde Şam Tabiatının Şairi
ابن النقيب: شاعر الطبيعة الدمشقية في العصر العثماني
110 sayfalık bu kitap ‘Umar Musa Basha’nın Şam Üniversitesi’nin Arap Edebiyatı bölümünde Şamlı şair, Ibn al-Naqib (1638-1670) olarak bilinen ‘Abd al-Rahman bin Muhammad bin Kamal al-Din Muhammad al-Husayni hakkında verdiği bir dersin notlarından yola çıkılarak hazırlanmıştır. Yazar, Şam Üniversitesi’nde Memlük ve Osmanlı Edebiyatı alanında tanınmış bir profesör olup bu dönem üzerine birçok çığır açıcı kitap yayımlamıştır.
Birinci bölümde, yazar, şairin yaşadığı ve eserlerini verdiği siyasal, toplumsal, entelektüel ve edebî bağlamlara ışık tutmaktadır.
İkinci bölümde şairin biyografisi geniş kapsamlı olarak ele alınmış ve şairin ağırlıklı olarak şiirden oluşan ve bir maqama (dokuz ve onuncu yüzyılların Arap edebiyatında ortaya çıkan haydutlarla ilgili kısa hikâye türü) ile bir oyunu da içeren eserlerinin çözümsel bir incelemesine yer verilmiştir. Bu bölüm Şam’ın olağanüstü doğal manzarasını öven şiirlere özel bir vurgu yapmaktadır.
Üçüncü bölüm şairin şiirlerinde gazel, şarap şiiri, övgüler ve vesileli şiirler gibi diğer tekrarlayan temalara işaret etmektedir.
Dördüncü bölüm Ibn al-Naqib’in şiir ve şiirsellik kavramlarını tanımlamakta; şiirsel ve dilbilimsel tekniklerini ve şiirsel buluşlarını tarif etmektedir.
Araştırmasını erken-modern kentsel Suriye ve Ibn al-Naqib’in şiirine dair engin tarihsel bilgisi üzerine inşa eden ve şehrin topoğrafik, doğal ve botanik manzarasına dair aydınlatıcı ve geniş kapsamlı göndermelerde bulunan bu Şamlı âlim; ünlü bağları, bahçeleri, ağaçları, çiçekleri, çeşmeleri, tepeleri, nehirleri, kuşları, kırsal bölge sarayları, konaklarının iç ve dışı, inziva ve dinlence alanlarının detaylarını sunarak tutkulu bir şekilde 17. yüzyıl Şamı’nın panoramik çerçevesini yeniden oluşturma işine girişmektedir. Aynı zamanda, bu ortamda gelişen toplumsal ve kültürel yaşamı da gözler önüne sürmeye çalışmaktadır. Şiirin analizinde, yazar Endülüs şiirinin ve Suriye halk müziklerinin Ibn al-Naqib’in yenilikçi şiirsel biçim ve ritimleri üzerindeki etkilerinin altını çizmektedir.
Eser, göz ardı edilmiş bir şair ve az çalışılmış bir tarihî-coğrafi ortam üzerine öncü bir kitaptır. Yazar belirli bir öğrenci-okuyucu kitleyi hedefleyerek bilinçli bir şekilde şairin iki çok önemli yeniliğini dışarıda bırakmıştır: şairin maqaması ve oyunu. Bunun da ötesinde diğer şiirlerin ve sanatların Ibn al-Naqib üzerindeki etkisini kapsamlı bir şekilde inceleyen ‘Umar Basha bu şairin Arap Rönesansı’nın Halep ve Şam’daki ilk kıvılcımlarına şahit olan sonraki dönemlerin edebî hayatı üzerindeki etkilerine hiç değinmemiş ve dolayısıyla önemi göz ardı edilen ve kültürel tarihçilik tartışmalarında hâlâ Çöküş Dönemi olarak etiketlenen bu döneme hakkını teslim etmek için ele geçebilecek nadir fırsatlardan birini kaçırmıştır.
Otared Haider
Çeviren Metin Yeğenoğlu